„Przemoc wcale nie zaczyna się od bicia, siniaków, rozciętych warg, wykręcanych rąk. Przemoc jest jak kropla drążąca skałę, prawie niezauważalna, często wnikająca w nasze życie podstępnie”
(Michalska, Jaszczuk-Kuźmińska, 2014).
W literaturze, przemoc, często definiowana jest jako „wszelkie, nieprzypadkowe (intencjonalne) zachowania, które godzą w osobistą wolność jednostki lub przyczyniają się do ponoszenia przez osobę fizycznej, jak i psychicznej szkody, które wykraczają poza społeczne zasady wzajemnych relacji”. Jej ofiarami padają zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe i stosowana jest niezależnie od płci, statusu społecznego, poziomu wykształcenia itp.
Problematyka przemocy domowej jest tematem ważnym i trudnym z uwagi na swój wielowymiarowy charakter. Stanowi jeden z poważniejszych problemów społecznych współczesnego świata, doprowadzając do zaburzeń życia społecznego. Osoby zajmujące się zjawiskiem przemocy, w szerokim jej kontekście, zwracają uwagę, iż kluczem do przeciwdziałania przemocy domowej jest uświadamianie społeczeństwa o znamionach przemocy, prawach i obowiązkach obywateli w zakresie przeciwdziałania przemocy, a także szerzenie działań profilaktycznych. Jednak kluczowy jest brak przyzwolenia na działania przemocowe w środowisku i reagowanie na wszelkie jej przejawy.
Każde negatywne doświadczenie odciska swój ślad w funkcjonowaniu człowieka. Jednak przemoc wobec dzieci jest dodatkowo traumatyczna, z uwagi na fakt, że sprawcami tej przemocy są najczęściej rodzice, czyli osoby naturalnie predysponowane do zapewniania dziecku poczucia bezpieczeństwa, opieki i wspierania go w rozwoju. Z tego też powodu sytuacja dziecka doświadczającego przemocy domowej jest podwójnie trudna - poprzez fakt przeżywania traumatycznych doświadczeń oraz ze względu na odczuwaną przez dziecko bezradność, osamotnienie i poczucie utraty bezpieczeństwa.
Obecnie wyróżnia się pięć rodzajów przemocy: fizyczną, psychiczną, ekonomiczną, seksualną i zaniedbanie. Osoby stosujące przemoc nie robią wyjątków, stosują zachowania przemocowe zarówno wobec dzieci, jak i osób starszych czy osób z niepełnosprawnościami.
W kontekście przemocy wobec dzieci często używa się terminu „krzywdzenie dziecka”, które definiowane jest jako: „każde działanie lub bezczynność jednostki, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprywuje równe prawa i swobody dzieci i/ lub zakłóca ich optymalny rozwój” (D. Gil). Przemoc psychiczna nie zostawia śladów na ciele, ale niesie ze sobą ogrom negatywnych przeżyć. Do zachowań charakterystycznych dla przemocy psychicznej zaliczyć możemy m.in.: wyzwiska, groźby, szantaż, poniżanie, zawstydzanie, wywoływanie nieadekwatnego poczucia winy, emocjonalne odrzucenie, nadmierne wymagania, nieadekwatne do wieku i możliwości psychofizycznych dziecka. Osoby doświadczające przemocy psychicznej często wycofują się z dotychczasowej aktywności, cierpią z powodu bezsenności, lęku przed kontaktami z ludźmi, przygnębienia. Odczuwać mogą chwiejność emocjonalną, poczucie zagrożenia, poczucie winy i wstydu, wzmożoną czujność, niemożność rozluźnienia się, chroniczny smutek. Doświadczać mogą również obniżonego poczucia własnej wartości, problemów z nauką, pracą (trudności z koncentracją, z zapamiętywaniem). Przemocą psychiczną jest również ta sytuacja, w której dziecko jest świadkiem przemocy w rodzinie. Bycie przez dzieci świadkami przemocy, czasem jest równie niszczące dla ich psychiki jak bezpośredni atak.
Jeśli chodzi o przemoc fizyczną, to z psychologicznego punktu widzenia możemy rozpatrywać ją na dwa sposoby. Z jednej strony do krzywdzenia fizycznego dziecka dochodzi wtedy, gdy działania drugiej osoby powodują u dziecka nieprzypadkowe urazy. Z drugiej strony, wszelkiego rodzaju agresywne zachowania odnoszące się do ciała dziecka są również krzywdzeniem fizycznym – bez względu na doznany uraz. Czyli w sytuacji gdy doświadcza ono szarpania, popychania, duszenia, kopania, bicia pięścią, przypalania papierosem itp. jest krzywdzone fizycznie. Oznakami przemocy fizycznej mogą być m.in.: otarcia, sińce, wydarte włosy, odmowa zdjęcia ubrania, przypadkowe rany na ciele, niepokój, obawa przed pojawieniem się sprawcy, brak kontroli fizjologicznej u dzieci powyżej 4 roku życia.
Co do przemocy seksualnej wobec dziecka, to może ona wynikać ze świadomego działania osoby dorosłej, lub też z zaniedbania społecznych obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko. Każde zachowanie osoby dorosłej, silniejszej i/lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka będzie przemocą seksualna wobec niego. Przemoc seksualna może przybierać różne formy. Może dochodzić do kontaktu fizycznego, dotykania genitaliów czy stymulacji. Również wszelkie przejawy ekshibicjonizmu, oglądactwa, świadomego czynienia z dzieci świadków aktów płciowych, zmuszania do pozowania do zdjęć i filmów o treści pornograficznej są przejawami przemocy seksualnej.
Ostatnim, równie ważnym rodzajem przemocy stosowanej wobec dzieci, jest zaniedbywanie. Dotyczyć może ono zarówno sfery psychicznej, jak i fizycznej dziecka. Zaniedbywanie jest definiowane jako „niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju”. Kiedy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb związanych z odżywianiem, higieną, zdrowiem, edukacją mówimy o zaniedbaniu materialnym/fizycznym, natomiast kiedy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb m.in. miłości, bezpieczeństwa, przynależności, kiedy rodzice nie rozumieją jego potrzeb psychicznych - mówimy o zaniedbaniu emocjonalnym/psychicznym.
To, że nie bijemy i nie poniżamy dziecka - to ciągle za mało. Dziecko potrzebuje jeszcze ciepła, bezpieczeństwa, zainteresowania, uwagi - które stanowią niejako „pokarm emocjonalny”, niezbędny do prawidłowego rozwoju.
Dziecko, które jest ofiarą przemocy domowej ma ograniczone możliwości i nie może uciec od swojego oprawcy, nie może również samo się obronić.
Dlatego też bądźmy uważni na wszelkie niepokojące sygnały ze strony dzieci i reagujmy na wszystkie przejawy przemocy.
Reagowanie = brak zgody na przemoc!
Ważne !!!
Krzywdząc dziecko teraz, tak naprawdę krzywdzisz je na całe życie. Doświadczanie przez dziecko przemocy w przeszłości – może w przyszłości skutkować poważnymi zaburzeniami zdrowia psychicznego
W razie pytań lub wątpliwości prosimy o kontakt z Powiatowym Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej w Ropczycach, ul. Konopnickiej 3, tel. 17/22 12 566 lub 17/865 25 33.
Anna Sztokman - Szczepańska - psycholog
Opracowano na podstawie:
• Badura-Madej, W., Dobrzyńska-Mesterhazy, A. (2000). Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychoterapia. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Burda K. Blizny na mózgu. Newsweek 30.05-6.07.2014.
• Czerkawska, M., Markiewicz, M. Przemoc wobec dzieci. https://zsp1.piotrkow.pl/content/artykuly/files/przemoc/przemoc%20wobec%20dzieci.pdf (dostęp z dnia 23.03.2022)
• Glaser, D. (2003). Podstawy teoretyczne i pojęciowe dotyczące krzywdzenia psychicznego i zaniedbywania emocjonalnego dzieci. [w:]”Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, nr 4, FDDS(FDN)
• Helios, J., Jedlecka,W. (2019). Przemoc wobec dzieci w rodzinie. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa.
Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/102730
• Michalska, K., Jaszczak-Kuźmińska, D. (2014). ABC przeciwdziałania przemocy w rodzinie- diagnoza, interwencja, pomoc. Fundacja ETOH Fundacja Rozwoju.
• Wójcik, S. (2012). Przemoc fizyczna wobec dzieci. Dziecko Krzywdzone, 2 (39).
• https://statystyka.policja.pl/download/20/361533/... ·
• Jak doświadczanie przemocy w dzieciństwie wpływa na dorosłe życie? Jak zapobiegać przemocy wobec dzieci? (dostęp 18.03.2022)
https://widzewiecej.pl/aktualnosci/19-11-2021/19-listopada-miedzynarodowy-dzien-zapobiegania-przemocy-wobec-dzieci-jak-doswiadczanie-przemocy-w-dziecinstwie-wplywa-na-dorosle-zycie-jak-zapobiegac-przemocy-wobec-dzieci/
