Kryzysy dzieci i młodzieży
Kryzys psychologiczny jest naturalną odpowiedzią człowieka zdrowego na doświadczenie trudnej sytuacji i poczucia braku możliwości jej zmiany. Najczęściej rozpoczyna się, gdy człowiek doświadcza straty, zmiany, konfliktów w jakiejkolwiek strefie życia: emocjonalnej, fizjologicznej, poznawczej. Każdy kryzys psychologiczny może na dowolnym etapie przerodzić się w kryzys suicydalny, ale stanowi też szansę do nabycia nowych umiejętności, rozwoju osobowości lub podjęcia ważnych decyzji poprawiających jakość życia jednostki.
Najczęściej pomocy potrzebują ludzie dotknięci kryzysami losowymi np. śmierci członka rodziny, poważnej choroby. Czasami ludzie korzystają z pomocy psychologa, doświadczając normatywnych kryzysów rozwojowych np. przy narodzinach dziecka, okresie dorastania. Jeżeli okres dojrzewania sam w sobie może być przyczyną kryzysu, to, młody człowiek szczególnie potrzebuje pomocy ze strony innych osób.
Rozpoznanie, że dziecko przechodzi kryzys, często jest trudne. Jeżeli dziecko ma tendencję do ukrywania swoich problemów, nawet przez długi czas subtelne sygnały mogą umykać uwadze najbliższych. Zachowania, na które warto zwracać uwagę, to m.in.:
• zmiany w nawykach żywieniowych – objadanie się lub ograniczanie pożywienia;
• bóle różnych części ciała, mimo braku przyczyny;
• izolacja;
• obniżenie nastroju, objawy lękowe – drżenie rąk, potliwość;
• zaburzenia snu – bezsenność, ciągłe zmęczenie;
• pogorszenie wyników w szkole;
• problemy wychowawcze.
Innymi, bardzo poważnymi oznakami kryzysu są:
- samookaleczenia,
- używanie substancji psychoaktywnych,
- opuszczanie zajęć,
- próby samobójcze.
Żadna zmiana w zachowaniu nie powinna być ignorowana. Zawsze warto zapytać o samopoczucie. Rozmowa daje dziecku szanse na pozbycie się trudnych emocji, uporządkowanie myśli. Żeby jednak odniosła swój cel, powinna być przeprowadzona w atmosferze akceptacji, porozumienia i chęci słuchania. Negowanie stanów emocjonalnych i umniejszanie problemom, może spowodować zamknięcie się dziecka w sobie. Najlepiej unikać stwierdzeń typu „inni mają gorzej”, „przestań się użalać”. Najważniejsze jest zapewnienie dziecka, że jesteśmy gotowi mu pomóc i wesprzeć. Dodatkowo dziecku może pomóc utrzymywanie zbilansowanego trybu życia. Wysypianie się w nocy, nieprzetworzone regularne posiłki, aktywność fizyczna – to wszystko odgrywa rolę w zachowaniu dobrego stanu zdrowia również psychicznego.
Do najczęstszych przyczyn kryzysu u dzieci należą przede wszystkim relacje z rówieśnikami, rodzicami lub stres wynikający z przeciążenia obowiązkami. Wcześniejszy stan związany z pandemią, gwałtowne zmiany w trybie nauczania, izolacja społeczna, a teraz również wojna na Ukrainie, to stresory, które mogą nakładać się na siebie i wywoływać uczucia niepokoju. W takich sytuacjach, warto, jest pokazywać młodym ludziom metody radzenia sobie ze stresem i zachęcać do wyrażania emocji w twórczy sposób np. poprzez pisanie pamiętnika. Odczuwanie silnych emocji w odpowiedzi na codzienne problemy, może zniekształcać ocenę sytuacji i ograniczać liczbę rozwiązań, dlatego ważne jest, żeby dziecko otrzymywało od rodziców zapewnienia, że potrafi znaleźć rozwiązanie, które go usatysfakcjonuje.
Większość kryzysów, dziecko jest w stanie przezwyciężyć samo, wiedząc, że zawsze może liczyć na wsparcie opiekunów. Czasami, gdy podopieczny nie chce powiedzieć sam o problemach, które go dręczą, można rozważyć wybranie się do zaufanej osoby, np. psychologa.
Dobrze jest przypominać dzieciom o inicjatywach takich jak:
dziecięcy telefon zaufania 800 12 12 12,
Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie 800 12 00 02, czy
Telefon Zaufania „Narkotyki-Narkomania” 800 199 990.
Są to numery, na których można również uzyskać poradę, jak pomóc najbliższym doświadczającym trudnych sytuacji.
Bibliografia:
1. „Ze Zdrowiem” Magazyn nr 5, NFZ [online] https://www.nfz.gov.pl/gfx/nfz/userfiles/_public/dla_pacjenta/fop/nfz_nr_5.pdf
2. „Pierwsze objawy kryzysu psychicznego u dzieci i młodzieży”, pacjent.gov.pl [online] https://szczepimysie.pacjent.gov.pl/zapobiegaj/pierwsze-objawy-kryzysu-psychicznego
3. „Dziecko w kryzysie” K. Kaniecka, Newsweek Psychologia, 3/2018
4. „Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia” B. Pilecka, Wydawnictwo UJ
Autor artykułu: Anna Sztokman-Szczepańska - psycholog